«می‌دونه چی کار کرده!» این جمله‌ای است که بسیاری از صاحبان سگ وقتی حیوانشان خرابکاری می‌کند، به زبان می‌آورند. از پاره کردن کوسن مبل تا ادرار روی فرش، سگ‌ها گاهی با نگاهی غمگین و سر پایین به استقبال صاحبشان می‌آیند، گویی شرمنده‌اند. اما آیا سگ‌ها واقعاً می‌توانند احساس شرم کنند؟ ساسکیا اشنایدر، زیست‌شناس رفتارشناس در این باره توضیح می‌دهد.
شرم چیست و چه معنایی دارد؟
شرم، احساسی پیچیده و آزاردهنده است که از پشیمانی، تحقیر یا آگاهی از اشتباه خود ناشی می‌شود. این احساس به ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی وابسته است که از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت‌اند. برای مثال، آروغ زدن سر میز غذا در برخی فرهنگ‌ها بی‌ادبی است، اما در جاهای دیگر نشانه‌ای از رضایت از غذاست. شرم نیازمند درک مفاهیم درست و غلط، تشخیص نقض این ارزش‌ها و احساس پشیمانی از خطاست – چیزی که برای انسان‌ها پیچیده است، چه برسد به سگ‌ها!
آیا سگ‌ها توانایی شرمنده شدن دارند؟
احساس شرم یک رفتار پیچیده است که به درک ارزش‌های اخلاقی، تشخیص خطا و پشیمانی نیاز دارد. سگ‌ها، هرچند موجوداتی باهوش و اجتماعی‌اند، احتمالاً چنین درک عمیقی از اخلاق ندارند. آن‌ها می‌توانند رفتارهای مطلوب یا نامطلوب را یاد بگیرند، اما وقتی خطایی می‌کنند – مثلاً غذایی ممنوعه می‌خورند یا چیزی را خراب می‌کنند – به نظر نمی‌رسد که مانند انسان‌ها احساس گناه کنند. پس چرا گاهی به نظر می‌رسد شرمنده‌اند؟
چرا فکر می‌کنیم سگ‌ها شرمنده‌اند؟
سگ‌ها موجوداتی حساس‌اند که به خوبی احساسات انسان‌ها را درک می‌کنند. وقتی صاحبشان عصبانی است، سگ با حالتی خمیده، سر پایین و نگاه خاص خود به او نزدیک می‌شود. ما این رفتار را به‌عنوان «اعتراف به گناه» تفسیر می‌کنیم. اما مطالعات علمی چیز دیگری می‌گویند. تیمی از محققان مجارستانی در سال ۲۰۲۱ نشان دادند که اکثر صاحبان سگ، رفتار حیوانشان را در موقعیت‌های خاص به‌عنوان نشانه‌ای از شرم می‌بینند، به‌ویژه به خاطر «نگاه گناهکارانه» سگ.
راز نگاه گناهکارانه سگ‌ها
الکساندرا هوروویتز، روان‌شناس آمریکایی، در پژوهشی نشان داد که سگ‌ها وقتی چیزی ممنوعه انجام می‌دهند (مثلاً خوردن یک خوراکی غیرمجاز) لزوماً نگاه گناهکارانه‌ای ندارند. در واقع، این نگاه بیشتر زمانی ظاهر می‌شود که صاحب سگ با او دعوا می‌کند. این نشان می‌دهد که نگاه به‌اصطلاح شرم‌آلود، واکنشی به رفتار صاحب است، نه آگاهی از خطای خود. سگ‌ها در لحظه زندگی می‌کنند و بعید است بتوانند بین واکنش صاحبشان و کاری که ساعاتی پیش انجام داده‌اند ارتباط برقرار کنند.
نتیجه‌گیری: شرم یا ترفند بقا؟
احساس شرم و گناه نیازمند درک پیچیده‌ای از زمان و رابطه علت و معلوف است که سگ‌ها احتمالاً از آن بی‌بهره‌اند. آن‌ها به رفتار صاحبشان واکنش نشان می‌دهند، نه به خطای خود. با این حال، نمی‌توانیم کاملاً مطمئن باشیم، چون سگ‌ها نمی‌توانند احساساتشان را به زبان بیاورند. نکته جالب اینجاست که نگاه گناهکارانه سگ‌ها باعث می‌شود صاحبانشان کمتر با آن‌ها تند برخورد کنند شاید این ترفندی هوشمندانه برای آرام کردن ما باشد! در نهایت، این رفتار سگ‌ها نشان‌دهنده پیوند عمیق عاطفی آن‌ها با انسان‌هاست، حتی اگر شرم واقعی در کار نباشد.
