سال ۱۳۵۸، خوزستان و به‌ویژه شهر مرزی خرمشهر، صحنه تلاقی دو جریان بود: موج انقلاب اسلامی که تازه به پیروزی رسیده بود و تلاطم گروه‌های تجزیه‌طلب و ضدانقلاب که با حمایت خارجی می‌کوشیدند نظم نوین را برهم زنند. در این میان، خرمشهر به‌دلیل موقعیت استراتژیک و ترکیب جمعیتی، کانون اصلی درگیری‌ها شد.
خرمشهر در بهار و تابستان ۱۳۵۸ صحنه تلاطم‌های سیاسی و امنیتی بی‌سابقه‌ای بود. شهر مرزی و استراتژیک خوزستان، که همواره به‌عنوان دروازه جنوبی ایران شناخته می‌شد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به کانون تحولات امنیتی تبدیل شده بود. ترکیب جمعیتی متنوع خرمشهر، حضور گروه‌های قومی و مذهبی مختلف، و همجواری با عراق، این شهر را به عرصه رقابت نیروهای داخلی و خارجی تبدیل کرده بود. در این میان، گروه‌های تجزیه‌طلب با حمایت مستقیم و غیرمستقیم برخی کشورهای همسایه، به ویژه عراق، تلاش می‌کردند تا با ایجاد ناامنی و تشدید تنش‌های قومی، زمینه را برای تجزیه خوزستان فراهم کنند. در چنین فضایی، هرگونه تجمع مردمی، نماد مقاومت در برابر توطئه‌های تجزیه‌طلبان بود و مسجد جامع خرمشهر به کانون اصلی این مقاومت تبدیل شده بود.
پیشینه بحران به ماه‌های قبل بازمی‌گشت. در خرداد ۱۳۵۸، درگیری‌های خونینی در خرمشهر رخ داد که به «چهارشنبه سیاه» معروف شد. در این روز، گروه‌های مسلح با حمایت خارجی به پاسداران و مردم بی‌گناه حمله کردند و ده‌ها نفر کشته و مجروح شدند. این حادثه، زنگ خطری بود برای مسئولان انقلاب و مردم خرمشهر که نشان می‌داد دشمنان داخلی و خارجی به هیچ‌وجه از پای نخواهند نشست. در پی این وقایع، فضای شهر ملتهب شد و مردم هر روز شاهد درگیری‌های پراکنده، تیراندازی‌های خیابانی و بمب‌گذاری‌های مرموز بودند. پاسداران انقلاب، که تازه تشکیل شده بودند، با کمترین امکانات و بیشترین ایثار، در برابر این توطئه‌ها ایستادگی می‌کردند. در این میان، روحانیون مبارز و مردم عادی نیز در کنار پاسداران، سنگر مقاومت را حفظ کرده بودند.
در چنین شرایطی، مراسم بزرگداشت شهدای انقلاب و قرائت قطعنامه‌های مردمی، به نماد همبستگی ملی تبدیل شده بود. در روز ۲۴ تیر ۱۳۵۸، مراسم سومین روز شهادت انوشیروان رضایی، از پاسداران انقلاب که در درگیری‌های قبلی به شهادت رسیده بود، در مسجد جامع خرمشهر برگزار شد. مردم از محله‌های مختلف شهر به مسجد آمدند تا همدردی خود را با خانواده شهدا اعلام کنند و وفاداری خود را به آرمان‌های انقلاب اسلامی نشان دهند. فضای مسجد مملو از جمعیت بود و هیئت‌های مذهبی و گروه‌های مردمی با شعارهای انقلابی، فضای شهر را تحت تأثیر قرار داده بودند.
ساعت ۱۳ همان روز، در حالی که مراسم در اوج خود بود، ناگهان انفجار مهیبی فضای مسجد را به هم ریخت. مهاجمان که از قبل نقشه کشیده بودند، نارنجک را به میان جمعیت پرتاب کردند. انفجار نارنجک در میان مردمی که برای اعلام وفاداری به انقلاب گرد هم آمده بودند، فاجعه‌ای خونین به بار آورد. بر اساس گزارش‌های رسمی و شهادت شاهدان عینی، ۷ تن شهید و حدود ۶۰ نفر مجروح شدند. خون بی‌گناهان، کف مسجد و خیابان‌های اطراف را رنگین کرد. صحنه‌های دلخراشی از مجروحان و خانواده‌های داغدیده در اطراف مسجد به چشم می‌خورد. مردم که غافلگیر شده بودند، به سرعت به کمک مجروحان شتافتند و پاسداران انقلاب بلافاصله وارد عمل شدند تا نظم را به شهر بازگردانند.
پس از انفجار، تیراندازی از خانه شیخ شبیر، از روحانیون متنفذ شهر که برخی منابع او را حامی یا حداقل همسو با تجزیه‌طلبان می‌دانستند، آغاز شد. پاسداران که خود را در برابر حمله غافلگیر شده بودند، به سرعت وارد عمل شدند. خانه شیخ شبیر مورد هجوم قرار گرفت و پس از درگیری‌ای شدید، تصرف شد. در جست‌وجوی خانه، مقادیر زیادی سلاح از جمله موشک‌های آر.پی.جی۷ و مواد منفجره کشف گردید. این کشف، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق و حمایت لجستیکی از سوی شبکه‌های خارجی بود. وجود سلاح‌های پیشرفته در خانه یک روحانی، سؤال‌های بسیاری را درباره ارتباط برخی عناصر داخلی با نیروهای بیگانه برانگیخت.
در پی این حادثه، پاسداران انقلاب با تشکیل گشت‌های ویژه، جست‌وجوی خانه‌به‌خانه را در سطح شهر آغاز کردند. هدف، شناسایی و دستگیری عناصری بود که در این فاجعه دست داشتند. در این عملیات، بیش از ۲۰ نفر از جمله دو تبعه عراقی که در قاچاق اسلحه به ایران دخیل بودند، دستگیر شدند. فرماندار خرمشهر در اظهاراتی رسمی، ماهیت دستگیرشدگان را تشریح کرد و تأکید نمود که برخی از آن‌ها وابسته به گروه‌های چریکی «چهارشنبه سیاه» و «صاعقه» هستند و در بازجویی‌ها به دخالت در حادثه مسجد جامع اعتراف کردند. بازجویی از دستگیرشدگان نشان داد که شبکه‌ای گسترده از عناصر داخلی و خارجی در این توطئه دست داشته‌اند و از حمایت مالی و لجستیکی برخی کشورهای همسایه برخوردار بوده‌اند.
دادستانی انقلاب اسلامی خوزستان بلافاصله اطلاعیه شماره ۱ خود را صادر کرد و سه تن از متهمان اصلی را به اعدام محکوم نمود. حکم در همان شب، ساعت ۱۰ اجرا شد. این اقدام قاطع، پیام روشنی به ضدانقلاب و حامیان خارجی‌شان بود: جمهوری اسلامی در برابر ترور و ناامنی تسلیم نخواهد شد. اجرای حکم در کمترین زمان ممکن، نشان‌دهنده عزم راسخ مسئولان قضایی و امنیتی برای برخورد قاطع با عوامل ناامنی بود.
همزمان، شورای شهر با حضور استاندار خوزستان، فرمانده ژاندارمری، فرمانده لشکر ۲ زرهی و دادستان انقلاب اسلامی تشکیل جلسه داد و درباره انتقال شیخ شبیر از شهر و چگونگی برخورد با عوامل اصلی بحران تصمیم‌گیری کرد. این جلسه نشان‌دهنده هماهنگی تمام نهادهای انقلابی و نظامی برای مهار بحران بود. تصمیم‌گیری درباره انتقال شیخ شبیر از شهر، نشان‌دهنده حساسیت مسئولان نسبت به نقش برخی روحانیون در بحران‌های امنیتی بود.
پیامدهای این حادثه بسیار گسترده بود. از یک سو، حادثه ۲۴ تیر ۱۳۵۸ خرمشهر، ضربه مهلکی به شبکه‌های تجزیه‌طلب و ضدانقلاب در جنوب کشور وارد کرد و مسیر را برای تثبیت حاکمیت ملی هموار نمود. از سوی دیگر، این رویداد، درس‌های بزرگی برای مردم و مسئولان انقلاب داشت. مردم خرمشهر و خوزستان نشان دادند که در برابر توطئه‌های داخلی و خارجی، متحد و یکپارچه می‌مانند و هیچ‌گاه اجازه نخواهند داد که بیگانگان در امور داخلی کشور دخالت کنند. این حادثه، همچنین نشان داد که جمهوری اسلامی در برابر ترور و ناامنی، قاطعانه عمل خواهد کرد و هیچ‌گونه اغماضی در قبال عوامل ناامنی نخواهد داشت.
در تحلیل نهایی، جنایت مسجد جامع خرمشهر نه‌تنها باعث انزجار عمومی از تجزیه‌طلبان شد، بلکه همبستگی ملی را در برابر تهدیدات خارجی تقویت کرد. هرچند این حادثه، زخم‌های عمیقی بر پیکره شهر گذاشت، اما درس‌هایی بزرگ برای آینده ایران داشت: ملت ایران، حتی در سخت‌ترین شرایط، در برابر تجزیه و تجاوز خارجی متحد می‌ماند و تاریخ، خائنان را هرگز فراموش نمی‌کند.
این رویداد، سرفصلی در تاریخ معاصر ایران است که نشان می‌دهد چگونه تهدیدهای داخلی و خارجی می‌توانند امنیت ملی را به مخاطره بیندازند، اما همبستگی مردمی و عزم نهادهای انقلابی، هر توطئه‌ای را خنثی می‌کند. حادثه ۲۴ تیر ۱۳۵۸ خرمشهر، تنها یک درگیری محلی نبود، بلکه نماد مقاومت مردم و نظام نوپای انقلابی در برابر توطئه‌های داخلی و خارجی بود. این رویداد، همچنین نشان داد که چگونه مردم یک شهر مرزی، با ایمان و وطن‌پرستی، در برابر بزرگ‌ترین تهدیدها ایستادگی می‌کنند و چگونه نهادهای انقلابی، با قاطعیت و سرعت، به مقابله با ناامنی برمی‌خیزند.
در پایان، باید تأکید کرد که حادثه ۲۴ تیر ۱۳۵۸ خرمشهر، تنها یک نمونه از مقاومت مردم ایران در برابر توطئه‌های داخلی و خارجی است. این رویداد، درس‌هایی بزرگ برای نسل‌های آینده دارد: وحدت ملی، مقاومت در برابر تجاوز، و عزم راسخ در دفاع از تمامیت ارضی و استقلال کشور، ارزش‌هایی هستند که هیچ‌گاه نباید فراموش شوند.
