یکی از مرموزترین حوادث جاسوسی دوران جنگ سرد مربوط می‌شود به ناپدید شدن فرمانده نیروی دریایی بریتانیا، لاینل باستر کراب. حالا اسناد تازه منتشرشده جزئیات ماموریت مخفی کراب و تلاش‌های دولت بریتانیا برای سرپوش گذاشتن بر این رسوایی را نشان می‌دهد. داستان کراب، که به دلیل شجاعتش در جنگ جهانی دوم شهرت داشت و الهام‌بخش شخصیت جیمز باند بود، همچنان با نظریه‌های توطئه و سؤالات بی‌پاسخ همراه است.
وقتی فرمانده ناپدید شد
در ۱۹ آوریل ۱۹۵۶، در جریان بازدید رسمی نیکیتا خروشچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی، و نیکولای بولگانین از بریتانیا، فرمانده لاینل «باستر» کراب، غواص برجسته نیروی دریایی بریتانیا، در بندر پورتسموث ناپدید شد. این بازدید، که با کشتی جنگی انجام شد، در اوج تنش‌های جنگ سرد و در بحبوحه بحران سوئز قرار داشت. کراب، که توسط MI6 (سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا) استخدام شده بود، ماموریت داشت در زیر کشتی شوروی غواصی کند تا طراحی پروانه آن را بررسی کند، فناوری‌ای که برای اطلاعات دریایی بریتانیا ارزشمند بود.
با این حال، این ماموریت بدون اطلاع یا تأیید آنتونی ایدن، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، انجام شد، که صراحتا هرگونه عملیات جاسوسی علیه شوروی‌ها را در طول این دیدار دیپلماتیک ممنوع کرده بود. هنگامی که خبر ناپدید شدن کراب منتشر شد، وزارت دریاداری بریتانیا بیانیه‌ای مبهم صادر کرد و مدعی شد که کراب در حال آزمایش تجهیزات زیرآبی در خلیج استوکس (دور از محل کشتی شوروی) بوده و احتمالا غرق شده است. این روایت، پس از آن که شوروی‌ها ادعا کردند یک غواص را در نزدیکی کشتی خود مشاهده کرده‌اند، فروپاشید و اتهام جاسوسی علیه بریتانیا مطرح شد.
مدال شجاعت برای پسر فقیر
لاینل کراب، متولد ۱۹۰۹ در خانواده‌ای فقیر در جنوب لندن، به دلیل شجاعتش در جنگ جهانی دوم شهرت داشت. او به خاطر خنثی‌سازی مین‌های چسبنده ایتالیایی در بندر مالتا مدال جورج را دریافت کرد و برای پاکسازی مین‌ها در لیورنو، ایتالیا، نشان امپراتوری بریتانیا گرفت. لقب «باستر» از نام باستر کراب، شناگر و بازیگر آمریکایی دهه ۱۹۳۰، گرفته شده بود. ماجراهای زیرآبی او در جنگ، بعدها در فیلم «دشمن خاموش» با بازی لارنس هاروی بازسازی شد.
پس از جنگ، کراب در سال ۱۹۴۷ از ارتش مرخص شد اما به فعالیت‌های غواصی برای نظامیان ادامه داد، از جمله بررسی زیردریایی‌های غرق‌شده. در سال ۱۹۵۵، به دلیل سن بالا (۴۶ سال) و سبک زندگی ناسالم (سیگار و الکل زیاد)، از نیروی دریایی بازنشسته شد. با این حال، در سال ۱۹۵۶، MI6 او را برای ماموریت جاسوسی در پورتسموث استخدام کرد، تصمیمی که بعدها به دلیل وضعیت جسمانی ضعیف کراب مورد انتقاد قرار گرفت.
یک حماقت جنایی
اسناد منتشرشده در سال‌های بعد، به‌ویژه از آرشیو ملی بریتانیا در سال ۲۰۱۵، نشان‌دهنده مجموعه‌ای از اشتباهات در این عملیات بود که به «حماقت جنایی» تعبیر شد. ایدن صراحتاً هرگونه جاسوسی علیه کشتی شوروی را ممنوع کرده بود، اما MI6 بدون هماهنگی با او یا وزارت خارجه عمل کرد. این اقدام باعث خشم ایدن شد و به استعفای رئیس MI6، جان سینکلر، منجر شد. برنارد اسمیت، مامور MI6 که کراب را همراهی می‌کرد، نام واقعی خود و کراب را در ثبت‌نام هتل سالی پورت در پورتسموث وارد کرد. یک افسر پلیس محلی به‌طور «تأسف‌بار» صفحات ثبت‌نام هتل را پاره کرد، که این اقدام توجه رسانه‌ها را جلب کرد. برخی افراد خارج از عملیات، از جمله شریک تجاری کراب در یک فروشگاه مبلمان، از حضور او در پورتسموث برای غواصی مطلع بودند، که نقض پروتکل‌های امنیتی بود. و بالاخره اینکه کراب، با وجود تجربه‌اش، به دلیل وضعیت جسمانی نامناسب و سن بالا، گزینه‌ای غیرمعمول برای چنین ماموریت حساسی بود.
ابهام در یک جسد
راب صبح ۱۹ آوریل، با کمک ستوان جورج فرانکلین، وارد آب شد. پس از ۲۰ دقیقه، به دلیل سرما و دید کم به سطح آب بازگشت و درخواست وزنه‌های بیشتری کرد. سپس برای غواصی نهایی فرو رفت و دیگر دیده نشد. چهارده ماه بعد، در ژوئن ۱۹۵۷، ماهیگیران در بندر چیچستر جسدی بدون سر و دست با لباس غواصی پیدا کردند. به دلیل نبود اثر انگشت یا دندان، شناسایی دقیق ممکن نبود، اما تحقیقات بعدی آن را متعلق به کراب اعلام کرد. با این حال، این شناسایی با تردیدهایی همراه بود. سیدنی نولز، همکار کراب ادعا کرد که جسد فاقد جای زخم مشخصی روی زانوی کراب بود، که از جراحتی در سال ۱۹۴۵ ایجاد شده بود. همسر سابق کراب نیز اشاره کرد که انگشتان پای جسد با انگشتان غیرعادی کراب (که به‌طور غیرمعمول بالا بودند) مطابقت نداشت.
چه بر سر فرمانده آمد؟
در سال ۲۰۰۷، ادوارد کولتسوف، غواص بازنشسته روس، ادعا کرد که کراب را در حال نصب مین زیر کشتی دیده و گلوی او را بریده است. برخی منابع معتقدند کراب در حال نصب دستگاه شنود بود، نه مین. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن بود که کراب توسط شوروی‌ها دستگیر و به اتحاد جماهیر شوروی برده شده یا به‌عنوان جاسوس دوجانبه فعالیت کرده است. این نظریه با افشای جاسوسی برخی از همکاران کراب، مانند آنتونی بلانت (جاسوس شوروی که در سال ۱۹۷۹ رسوا شد)، تقویت شد. نیکولاس الیوت، از MI6، پیشنهاد کرد که کراب به دلیل مشکلات تنفسی (ناشی از سیگار کشیدن زیاد) یا نقص تجهیزات غواصی جان باخته است. در سال ۲۰۱۴، بیوان، محقق غواصی، ادعا کرد که کراب احتمالاً در جریان ماموریت جان باخت و جسدش به عمد در چیچستر رها شد تا گمانه‌زنی‌ها پایان یابد.
سرپوش بر یک رسوایی
دولت بریتانیا تلاش‌های گسترده‌ای برای مخفی نگه داشتن حقیقت انجام داد. ابتدا وزارت دریاداری ادعا کرد که کراب در حال آزمایش تجهیزات در خلیج استوکس بوده، در حالی که محل واقعی ماموریت بندر پورتسموث بود. همچنین نیروی دریایی از احضار شاهدان کلیدی، مانند برنارد اسمیت، به تحقیقات جلوگیری کرد و در عوض ویلیام بوستوک، که هیچ اطلاعی از پیشینه ماموریت نداشت، را به‌عنوان شاهد ارائه داد. ا سوی دیگر دولت تلاش کرد جلوی ساخت مستندی توسط بی‌بی‌سی درباره این موضوع را بگیرد، که شامل دخالت دفتر نخست‌وزیری، MI5، MI6 و کمیته اطلاعات مشترک بود. اسناد کلیدی این ماجرا تا سال ۲۰۵۷ محرمانه باقی مانده‌اند، برخلاف رویه معمول که اسناد پس از ۳۰ سال منتشر می‌شوند. ایدن در پارلمان اعلام کرد که افشای جزئیات «به نفع عمومی نیست» و تأکید کرد که این ماموریت بدون اطلاع وزرای دولت انجام شده است. این رسوایی به اخراج رئیس MI6 و ایجاد تنش‌های دیپلماتیک با شوروی منجر شد.
فرمانده، جیمز باند می‌شود
ناپدید شدن کراب تأثیرات فرهنگی و ادبی قابل‌توجهی داشت. کراب به‌عنوان یکی از الهام‌بخش‌های اصلی ایان فلمینگ برای خلق جیمز باند شناخته می‌شود. ماجرای کراب در پورتسموث به داستان فیلم «تاندربال» (۱۹۶۵) شباهت دارد. برخی شخصیت‌ها و ابزارهای باند، مانند «کیو» و «میس مانی‌پنی»، نیز با زندگی و ارتباطات کراب مرتبط هستند. این ماجرا باعث شرمساری دولت ایدن شد، به‌ویژه در شرایطی که بریتانیا درگیر بحران سوئز بود. برخی معتقدند این رسوایی به تضعیف موقعیت ایدن کمک کرد. این ماجرا همچنان موضوع کتاب‌ها، مستندها و پادکست‌هایی مانند «پوشش: وزارت اسرار» با اجرای جایلز میلتون است. کتاب جان بیوان («فرمانده کراب: چه اتفاقی افتاد؟»، ۲۰۱۴) نیز اطلاعات جدیدی بر اساس اسناد منتشرشده ارائه کرده است.
