در نگاه ایرانیان، پرچم ایران فقط یک پارچه سه‌رنگ نیست؛ روایتی است از هزاران سال تاریخ، اسطوره، جنگ و صلح. اگر روزی در میدان یا مدرسه‌ای، پرچم ایران را برافراشته دیدی، بدان که این پرچم، قصه‌ای طولانی و پرماجرا پشت سر دارد؛ قصه‌ای که از پیش‌بند چرمی کاوه آهنگر آغاز می‌شود و تا امروز، با هر نسیم، برگ‌های تاریخ را ورق می‌زند.
هر نسیمی که پرچم سه‌رنگ ایران را به رقص درمی‌آورد، راوی قصه‌ای هزارساله است؛ قصه‌ای از اسطوره، نبرد، امید و هویت. این پرچم، تنها یک نماد رسمی نیست، بلکه روایتی زنده از تاریخ پرفراز و نشیب سرزمینی است که بارها از نو متولد شده و هر بار، پرچمش را با رنگ و نشانی تازه برافراشته است.
در آغاز اسطوره‌ها، کاوه آهنگر پیش‌بند چرمی خود را بر چوبی بست و آن را در برابر ظلم ضحاک بالا برد. همین پیش‌بند، با دیبای رنگارنگ و گوهرهای گرانبها آراسته شد و به «درفش کاویانی» بدل گشت؛ نمادی از آزادی و اتحاد. هر پادشاهی جواهری بر آن می‌افزود تا در شب نیز بدرخشد. درفش کاویانی، که به نام فریدون و جمشید نیز شناخته می‌شد، در دوره ساسانیان به اوج شکوه رسید و از پوست شیر یا پلنگ ساخته می‌شد. اما با حمله اعراب، این درفش افسانه‌ای به دست فاتحان افتاد و پس از جداسازی گوهرها، سوزانده شد.
پس از ورود اسلام، تا دو قرن ایرانیان پرچم ملی نداشتند. تنها قهرمانانی چون ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین، پرچم‌هایی سیاه و سرخ برافراشتند و هوادارانشان را سیاه‌جامگان و سرخ‌جامگان نامیدند. به دلیل ممنوعیت تصویرپردازی، پرچم‌ها ساده و بی‌نقش ماندند و تنها رنگ‌ها بودند که پیام‌آور هویت و اعتراض شدند.
اما نخستین جانور بر پرچم ایران، در دوره غزنویان ظاهر شد: سلطان محمود دستور داد ماهی زرین بر زمینه سیاه بدوزند و پس از او، سلطان مسعود، به عشق شکار، شیر را جایگزین ماه کرد. از آن پس، شیر تا انقلاب ۱۳۵۷ همیشه بر پرچم ماندگار شد. در قرن نهم هجری، خورشید هم به پشت شیر آمد و نماد «شیر و خورشید» شکل گرفت؛ ترکیبی از سنت‌های ایرانی، عربی و ترک‌ـ‌مغولی که هم نشانی نجومی بود و هم نشانی از قدرت و شاهی. قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشیددار شناخته‌شده به دوره تیموریان بازمی‌گردد و در مینیاتورهای شاهنامه شمس‌الدین کاشانی دیده می‌شود.
در دوره صفویان، پرچم ایران سبزرنگ شد؛ گاهی با ماه، گاهی با گوسفند (نماد برج حمل)، اما از زمان شاه عباس، شیر و خورشید، نقش اصلی پرچم شد. بیرق‌ها نوک‌تیز و باریک بودند و گاه شمشیر ذوالفقار یا آیات قرآن بر آن‌ها نقش می‌بست. در این دوره، پرچم‌ها بیشتر سه‌گوش بودند و نمادها بسته به سلیقه شاهان تغییر می‌کردند.
نادرشاه افشار، مردی که ایران را یکپارچه کرد، پرچم سلطنتی را از ابریشم سرخ و زرد با تصویر شیر و خورشید ساخت. اما پرچم ملی، سه‌رنگ شد: سبز، سفید و سرخ، با شیری در حال حرکت و خورشیدی نیمه‌برآمده. این نخستین بار بود که سه رنگ امروزی ایران کنار هم قرار گرفتند، هرچند پرچم‌ها هنوز سه‌گوش بودند. درون خورشید، عبارت «المک الله» نقش بسته بود؛ نشانی از پیوند دین و سلطنت.
در دوره قاجار، آغامحمدخان شکل پرچم را چهارگوش کرد و تنها رنگ سرخ را نگه داشت. فتحعلی‌شاه، پرچم‌های دوگانه داشت: یکی سرخ با شیر و خورشید، دیگری سفید برای دیپلماسی. در همین دوران، برای نخستین بار شمشیر به دست شیر داده شد و بعدها تاجی بر بالای خورشید نشست. امیرکبیر، با الهام از نادرشاه، پرچم مستطیلی با سه رنگ و نشان شیر و خورشید و شمشیر را تثبیت کرد؛ پرچمی که به شکل امروزی نزدیک شد. در این دوره، پرچم ملی و نظامی و درفش شاهی، هر یک نماد و کاربرد خاص خود را داشتند و حتی در صلح و جنگ، تفاوت‌هایی در نمادها دیده می‌شد.
با پیروزی مشروطه‌خواهان، قانون اساسی رنگ‌های پرچم را سبز، سفید و سرخ و نشان شیر و خورشید دانست. سبز، نشانه اسلام و خرمی؛ سفید، نماد صلح و دوستی (یادگار زرتشتیان)؛ سرخ، یادآور خون شهیدان. شیر، نماد مرداد و امام علی (ع) و خورشید، نشانه اوج گرما و پیروزی مشروطه در مرداد بود. ذوالفقار هم به دست شیر داده شد تا یادآور امام اول شیعیان باشد. در این دوران، بحث‌هایی درباره ترتیب رنگ‌ها و حتی وجود یا نبود شمشیر در میان نمایندگان مجلس مطرح بود و سرانجام، پرچم به عنوان نماد استقلال و هویت ملی در قانون اساسی ثبت شد.
در دوران پهلوی، پرچم سه‌رنگ با شیر و خورشید و شمشیر در مرکز رسمیت یافت و ابعاد آن مشخص شد. طول پرچم اندکی بیش از یک و نیم برابر عرض آن تعیین گردید و جزئیات نمادها با دقت بیشتری تعریف شد. این پرچم، نماد اقتدار و هویت ملی ایران در عرصه بین‌المللی بود.
اما با انقلاب ۱۳۵۷، شیر و خورشید کنار رفت و نشان جمهوری اسلامی، ترکیبی از واژه «الله» و شعار «لا اله الا الله»، در مرکز پرچم نشست. ۲۲ «الله‌اکبر» نیز به نشانه پیروزی انقلاب، در حاشیه سبز و سرخ نقش بست. طراح اصلی این پرچم، دکتر حمید ندیمی است. امروز، پرچم ایران با سه رنگ سبز، سفید و سرخ، نماد وحدت، استقلال و هویت ملی ایرانیان است؛ پرچمی که هر بار برافراشته می‌شود، قصه‌ای از گذشته تا امروز را به یادمان می‌آورد.
در دل این سه رنگ، رازهای بسیاری نهفته است: سبز، نشانه خرمی و دوستی؛ سفید، صلح و صفا؛ سرخ، یادآور خون شهیدان. این سه رنگ از دیرباز در نگاره‌های باستانی ایران دیده می‌شوند و ریشه در فرهنگ و باورهای مردم دارند. پرچم ایران، زمانی که بالا می‌رود، نه فقط پارچه‌ای بر فراز میله‌ای است، بلکه یادآور هزاران سال تلاش، مقاومت و امید ملتی است که همیشه برای سربلندی خود جنگیده و ایستاده است.
