آیسا اسدی | روزنامه‌نگار: استفاده از رسانه‌های اجتماعی گسترده و همچنان رو به رشد است. محبوب‌ترین سایت رسانه‌های اجتماعی، فیس‌بوک، توسط ۶۸درصد از آمریکایی‌ها استفاده می‌شود. یک آمریکایی به طور متوسط بیش از دو ساعت در روز را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذراند. این امر محققان را بر آن داشته است که بپرسند آیا این همه وقت صرف شده در رسانه‌های اجتماعی برای ما خوب است یا بد، و چه میزان گذران وقت در این رسانه‌ها، مفید یا مضر خواهد بود.
به گزارش دیروزبان، رسانه‌های اجتماعی پدیده‌ای پیچیده هستند. این رسانه‌ها شامل طیف گسترده‌ای از رفتارها می‌شوند؛ اسکرول کردن بی‌هدف، لایک کردن یا قرار دادن مطالب در لیست علاقه‌مندی‌ها، ارسال محتوای خود و نظر یا پاسخ دادن به محتوای دیگران. افراد ممکن است دلایل متفاوتی برای انجام این رفتارهای مختلف داشته باشند. پژوهشگران دانشگاه بیلور، مجموعه‌ای از مطالعات را انجام داده‌اند که به تازگی در مجله «رفتار انسان و فناوری‌های نوظهور» منتشر شده است. در این پژوهش بررسی شده است که افراد چرا و چگونه از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و چگونه این امر به بهزیستی روان‌شناختی آنها مربوط می‌شود.
انواع مختلف استفاده از رسانه‌های اجتماعی
محققانی در این مطالعه، به تمایز مفید بین استفاده فعال از رسانه‌های اجتماعی (ارسال محتوا به صورت آنلاین) و استفاده غیرفعال (مصرف آنچه دیگران پست می‌کنند) اشاره کرده‌اند. پژوهشگران قصد داشتند دریابند که آیا این تمایز بیش از حد گسترده است یا خیر. به طور خاص، آنها به انواع مختلف استفاده فعال علاقه‌مند بودند. برخی از استفاده‌های فعال شامل به اشتراک گذاشتن زندگی شخصی، مانند ارسال عکس یا به روزرسانی نوشتاری است. برخی دیگر مربوط به اشتراک‌گذاری محتوا، مانند پیوند به مقالات خبری یا ویدیوها بوده و گاهی اوقات صرفا پاسخ دادن به آنچه دیگران پست می‌کنند، است.
دسته‌بندی برخی از فعالیت‌ها برای پژوهشگران مبهم بود؛ به عنوان آیا «لایک کردن» یک پست فعال است یا غیرفعال؟ آنها همچنین این پرسش را مطرح کردند که آیا افراد انگیزه‌های متفاوتی برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی به این روش‌های متنوع دارند یا خیر.
چگونگی پژوهش
محققان دو نظرسنجی مختلف انجام دادند؛ یکی با ۲۲۵ دانشجوی کارشناسی و دیگری با ۲۵۵ بزرگسال که از طریق یک پلتفرم نظرسنجی آنلاین استخدام شده بودند. از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا مشخص کنند چند وقت یکبار در فعالیت‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی شرکت می‌کنند. تجزیه و تحلیل‌ها نشان داد که پاسخ‌های شرکت‌کنندگان در چهار دسته قرار می‌گیرد:
- خود-اظهاری فعال: گذاشتن و تگ کردن عکس‌ها، و انتشار به روزرسانی‌های شخصی.
- فعالیت فعال دیگرگرا (با محوریت دیگران): مرور فید (صفحه اصلی) و نظر دادن روی محتوا، مرور فید و «لایک کردن» یا «در لیست علاقه‌مندی‌ها» قراردادن محتواها، و گذاشتن نظر برای پست‌های دیگران.
- غیراجتماعی: ارسال لینک یا کلیک روی لینک‌ها.
- غیرفعال: مرور فید اصلی رسانه‌های اجتماعی بدون لایک کردن یا نظر دادن، بررسی فعالیت‌های دیگران در رسانه‌های اجتماعی، مشاهده عکس‌ها، یا جستجوی پروفایل‌ها و به روزرسانی‌های دوستان و آشنایان.
این یعنی همه به یک شکل از رسانه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند. برخی بیشتر وقت خود را صرف گشت و گذار در اینترنت می‌کنند، برخی دیگر به ارسال پست‌های جدید می‌پردازند و برخی دیگر در مورد محتوای دوستان خود نظر می‌دهند.
چه چیزی مردم را به استفاده از رسانه‌های اجتماعی ترغیب می‌کند؟
پژوهشگران در مطالعه خود، انگیزه‌های مختلفی را برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی بررسی کردند:
- ارتباط: برای احساس نزدیکی بیشتر به دیگران و نشان دادن اهمیت دادن به آنها.
- جلب توجه: برای خودنمایی و جلب توجه دیگران.
- ملالت: برای گذراندن وقت.
- ترس از دست دادن (FOMO): ترس از اینکه رویدادهای مهم را از دست بدهند.
آنها قصد داشتند دریابند که هر یک از این انگیزه‌ها تا چه حد انواع مختلف استفاده از رسانه‌های اجتماعی را پیش‌بینی می‌کنند. تمایل به ارتباط با دیگران، خود-اظهاری فعال (ارسال محتوای خود)، استفاده فعال دیگرگرا (لایک کردن و نظر دادن در مورد پست‌های دیگران) و استفاده غیرفعال (مرور فید یا خواندن محتوای دیگران بدون لایک کردن یا نظر دادن) را پیش‌بینی کرد؛ اما بیشترین ارتباط را با استفاده فعال دیگرگرا داشت.
این نشان می‌دهد افرادی که می‌خواهند با دیگران ارتباط برقرار کنند، به طور فعال تلاش می‌کنند تا با محتوایی که دیگران ارسال می‌کنند، درگیر شوند. محققان همچنین دریافتند که جلب توجه بهترین پیش‌بینی‌کننده خود-اظهاری فعال است، در حالی که ملالت و ترس از دست دادن عزیزان (FOMO) بیشترین ارتباط را با استفاده غیرفعال دارند.
انگیزه‌های افراد برای استفاده از رسانه‌های اجتماعی چگونه با سلامت روان آنها مرتبط است؟
پژوهشگران همچنین در پی درک این بودند که نحوه استفاده افراد از رسانه‌های اجتماعی یا دلیل استفاده از آنها چه تاثیری بر شادی، رضایت از زندگی یا حتی بروز احساس افسردگی در فرد دارد.
محققان دریافتند که صرفا بررسی میزان گزارش‌شده استفاده شرکت‌کنندگان از شبکه‌های اجتماعی در شیوه‌های مختلف، اطلاعات چندانی درباره سطح سلامت روان آنها ارائه نمی‌دهد. دلیل احتمالی این امر آن است که از شرکت‌کنندگان خواسته شد تناوب استفاده خود را ارزیابی کنند، نه اینکه مدت زمان واقعی صرف‌شده در فعالیت‌های گوناگون شبکه‌های اجتماعی به‌طور عینی اندازه‌گیری شود. بنابراین، چیزی که برای یک فرد «گاهی» به نظر می‌رسد، ممکن است برای فردی دیگر «به‌ندرت» تلقی شود.
بنابراین، تعداد دفعات استفاده، به تنهایی پیش‌بینی‌کننده روشنی برای سلامت روان نبود. آنچه اهمیت داشت، دلیل استفاده از شبکه‌های اجتماعی بود. استفاده برای برقراری ارتباط با دیگران با سلامت روان بهتر ارتباط داشت. در نمونه دانشجویان دانشگاه (اما نه در نمونه بزرگسالان)، محققان همچنین انگیزه‌های ناشی از احساس انزوا (قطع ارتباط با دیگران) را سنجیدند؛ یعنی اینکه افراد تا چه حد به دلیل احساس انزوا یا قطع ارتباط با دیگران از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. یافته‌ها نشان داد افرادی که به دلیل احساس انزوا سراغ شبکه‌های اجتماعی می‌رفتند، معمولا شادکامی کمتر و تمایل کمتری به شاد بودن داشتند.
یافته‌ها نشان دادند که «ترس از دست دادن» (FOMO) به طور مداوم با سطوح پایین‌تر بهزیستی روان‌شناختی مرتبط است. با این حال، در نمونه دانشجویان، محققان متغیر «احساس تنهایی» را نیز مورد سنجش قرار دادند و مشخص شد که رابطه میان FOMO و بهزیستی درواقع توسط تنهایی توضیح داده می‌شود. به بیان دیگر، افرادی که احساس تنهایی بیشتری داشتند، احتمال بیشتری برای تجربه FOMO نشان دادند و این احساس تنهایی بود که منجر به کاهش بهزیستی آنان می‌شد، نه صرفا وجود FOMO به‌خودیِ‌خود.
در نهایت، ملالت نیز با بهزیستی روان‌شناختی مرتبط بود، اما این ارتباط بسته به سن افراد تفاوت داشت. در نمونه بزرگسالان، استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای غلبه بر ملالت با سطوح پایین‌تر بهزیستی همراه بود. در مقابل، در میان دانشجویان دانشگاه چنین الگویی مشاهده نشد. این تفاوت منطقی به نظر می‌رسد؛ زیرا برای بزرگسالان جوان، مرور شبکه‌های اجتماعی به عنوان روشی متداول برای گذران وقت تلقی می‌شود، در حالی که برای بزرگسالان مسن‌تر، ممکن است نشانه‌ای از ناراحتی، نارضایتی یا ناخشنودی باشد.
در یک کلام
در دو نظرسنجی جداگانه، محققان دریافتند که الگوهای استفاده از شبکه‌های اجتماعی تنوعی فراتر از تمایز ساده استفاده فعال و غیرفعال (منفعل) دارد. تحلیل داده‌ها نشان داد چندین شیوه متمایز برای استفاده فعال از شبکه‌های اجتماعی وجود دارد؛ از جمله ارائه محتوای شخصی، واکنش به محتوای دیگران، و به اشتراک‌گذاری اطلاعات از طریق پیوند به منابع بیرونی. هر یک از این شیوه‌ها با انگیزه‌های متفاوتی هدایت می‌شوند و احتمالا اهداف گوناگونی را برای کاربران محقق می‌سازند.
با این حال، محققان تاکید می‌کنند که تحقیقات بیشتری لازم است تا مدت‌زمان صرف‌شده در فعالیت‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی به طور عینی ثبت شود. نتایج حاضر نشان می‌دهد که وقتی صحبت از ارتباط بین استفاده از رسانه‌های اجتماعی و بهزیستی روان‌شناختی می‌شود، چرایی استفاده از این رسانه‌ها ممکن است بیشتر از چگونگی استفاده از آنها اهمیت داشته باشد.
