زلزله‌ای با قدرت ۸.۸ ریشتر، یکی از قوی‌ترین زلزله‌های ثبت‌شده در تاریخ، شامگاه سه‌شنبه سواحل شرقی روسیه را لرزاند. این زلزله که چند دقیقه به طول انجامید، باعث لرزش شدید، شکستن شیشه‌ها و آسیب به زیرساخت‌ها در مناطق نزدیک شد. در ساعات پس از آن، ساکنان ژاپن، هاوایی و سواحل غربی ایالات متحده برای مواجهه با یکی از خطرناک‌ترین پیامدهای زلزله‌های ساحلی، یعنی سونامی، آماده شدند.
سونامی آرام‌تر از انتظار
هرچند زلزله‌های قوی گذشته امواج عظیم و مخربی در مناطق دوردست ایجاد کرده‌اند، دانشمندان می‌گویند امواج سونامی ناشی از این زلزله در مقایسه با دیگر نقاط حوضه اقیانوس آرام تا کنون نسبتاً آرام بوده‌اند. با این حال، برخی مناطق در آمریکای جنوبی همچنان در حال آماده‌سازی برای سونامی احتمالی هستند. سیستم‌های هشدار پیشرفته و ویژگی‌های خاص این زلزله، فراتر از شدت آن، احتمالاً به کاهش اثرات فاجعه‌بار کمک کرده است.
تینا دورا، پژوهشگر سونامی در دانشگاه ویرجینیا تک، می‌گوید: «این زلزله قطعاً سونامی‌ای در مقیاس اقیانوس آرام ایجاد کرد که در زمینه سونامی‌ها بسیار بزرگ است، اما نسبت به آنچه برای زلزله‌ای با این شدت ممکن بود، کمی کوچک‌تر است.»
کانون زلزله و ویژگی‌های آن
زلزله در نزدیکی شبه‌جزیره کامچاتکا، جایی که صفحه تکتونیکی اقیانوس آرام زیر صفحه آمریکای شمالی می‌لغزد، رخ داد. این منطقه که به‌عنوان یک منطقه زلزله‌خیز شناخته می‌شود، پیش‌تر دو مورد از ۱۰ زلزله بزرگ جهان را تجربه کرده است. در سال ۱۹۵۲، زلزله‌ای با قدرت ۹ ریشتر در فاصله کمتر از 32 کیلومتری کانون زلزله اخیر رخ داد که آن هم سونامی‌ای در مقیاس اقیانوس آرام ایجاد کرد.
این زلزله در عمق نسبتاً کم 20 کیلومتری زیر اقیانوس رخ داد، که باعث شد بخشی از بستر دریا به سمت بالا رانده شود و آب را جابه‌جا کند، در نتیجه سونامی شکل گرفت.
ارتفاع امواج و تأثیرات محلی
نزدیک شبه‌جزیره کامچاتکا، ارتفاع امواج سونامی به بیش از 4.5 متر رسید. الکساندر رابینوویچ، اقیانوس‌شناس فیزیکی و معاون رئیس کمیسیون بین‌المللی سونامی، می‌گوید تیم‌های محلی در حال بررسی خسارات در مناطق کم‌جمعیت جنوب کامچاتکا هستند، جایی که ارتفاع امواج ممکن است تا 15 متر رسیده باشد.
در ژاپن، امواج سونامی بین 300 سانتی متر تا 1 متر ارتفاع داشتند. در هاوایی، ارتفاع امواج به 1.5 تا 2 متر رسید. در بیشتر نقاط کالیفرنیا، افزایش ارتفاع امواج حدود 300 سانتی متر بود، هرچند در کریسنت سیتی، جایی که شکل قفسه ساحلی باعث تشدید سونامی می‌شود، امواج به حدود یک متر رسیدند.
چرا امواج دورتر ضعیف‌تر بودند؟
ویاچسلاو گوسیاکوف، متخصص سونامی از آکادمی علوم روسیه، می‌گوید دلیل اینکه امواج سونامی در مناطق دوردست نسبتاً کم‌ارتفاع بودند، هنوز بزرگترین سؤال است. با پخش شدن امواج، قدرت آن‌ها کاهش می‌یابد، اما زلزله مشابه سال ۱۹۵۲ در همین منطقه امواج بزرگ‌تر و خسارات بیشتری در هاوایی ایجاد کرد.
دیگو ملگار، مدیر مرکز علوم زلزله منطقه کاسکادیا در دانشگاه اورگن، می‌گوید مدل‌سازی سازمان زمین‌شناسی آمریکا نشان می‌دهد که زمین در امتداد گسلی به طول حدود 480 کیلومتر، بین 6 تا 9 متر جابه‌جا شده است. این نوع تغییرات در حرکت گسل می‌تواند تفاوت بین سونامی‌های کوچک و فاجعه‌بار را رقم بزند. برای مقایسه، زلزله سال ۲۰۱۱ ژاپن که بحران هسته‌ای را به دنبال داشت، زمین را تا 46 متر جابه‌جا کرد و امواجی تا 30 متر در مناطق محلی ایجاد کرد.
برخی سیستم‌های هشدار امروزی نتیجه زلزله‌های مرگبار گذشته‌اند. زلزله سال ۱۹۵۲ در کامچاتکا خسارات زیادی در هاوایی ایجاد کرد و زلزله ۸.۶ ریشتری سال ۱۹۴۶ در جزایر الوتی آلاسکا، سونامی‌ای به راه انداخت که ۱۵۹ نفر را در هاوایی کشت. این فجایع انگیزه‌ای برای ایجاد مراکز هشدار سونامی ایالات متحده، وابسته به اداره ملی اقیانوسی و جوی، شدند.
