در آسمان مرزهای شمالی ساحل عاج، هلیکوپتری فرانسوی بر فراز جنگل پرواز می‌کند و در جست‌وجوی کامیون‌ها و قایق‌هایی است که زیر برزنت پنهان شده‌اند، نه برای یافتن مواد مخدر یا سلاح، بلکه برای دانه‌های کاکائو. این صحنه بخشی از نبردی پنهان و پرتنش است علیه موج تازه‌ای از قاچاق کاکائو؛ کالایی که حالا به‌اندازه «کوکائین» ارزش دارد و قاچاقش مرزها، دولت‌ها و بازار جهانی شکلات را به لرزه انداخته است.
تلاش‌های این هلیکوپتر بخشی از یک جنگ خاموش علیه تجارت چند میلیون دلاری کاکائوی قاچاق است، تجارتی که از زمان جهش قیمت جهانی در اوایل سال ۲۰۲۴، به‌شدت رشد کرده است. این تجارت غیرقانونی، ضربه بزرگی به بودجه دو تولیدکننده بزرگ کاکائوی جهان (ساحل عاج و غنا) وارد کرده و بحران قیمتی را در صنعت شکلات تشدید کرده است.
«تحقیق درباره کاکائو خطرناک‌تر از قاچاق اسلحه است»، خلبان که مشاور دولت است و خواست نامش فاش نشود، چنین می‌گوید و آن را به «کوکائین در کلمبیا یا آمازون» تشبیه می‌کند.
قیمت‌های بین‌المللی کاکائو در ماه‌های اخیر به بالای ۱۰٬۰۰۰ دلار در هر تن رسیده و نسبت به اوایل ۲۰۲۳ بیش از سه برابر شده است؛ این جهش عمدتاً ناشی از تغییرات اقلیمی و شیوع بیماری‌های کشاورزی است. اما قیمت‌گذاری‌های دولتی در ساحل عاج و غنا (که روی‌هم رفته حدود دو سوم تولید کاکائوی جهان را دارند) باعث می‌شود کشاورزان محلی تنها بخش اندکی از این ارزش بازار را دریافت کنند.
بسیاری از کشاورزان اکنون این کنترل‌های قیمتی را دور زده و دانه‌های خود را به واسطه‌هایی می‌فروشند که آن‌ها را به کشورهای همسایه قاچاق کرده و در آنجا با قیمت‌های بازار آزاد می‌فروشند.
طبق داده‌های دولتی، در فصل ۲۰۲۳-۲۴ حدود ۱۵۰٬۰۰۰ تن کاکائو از غنا قاچاق شده است (که طبق برخی برآوردها حدود یک‌چهارم کل تولید را شامل می‌شود) و همچنین ۲۰۰٬۰۰۰ تن از ساحل عاج خارج شده است.
منابع صنعتی می‌گویند رقم واقعی احتمالاً بسیار بالاتر است، زیرا کشورهایی مانند بورکینافاسو، توگو و سیرالئون با اینکه تقریباً کاکائویی تولید نمی‌کنند، شاهد رشد چشمگیر صادرات بوده‌اند.
آنج لوران گنیه، مدیرعامل تعاونی این محصول در ساحل عاج می‌گوید: «آنچه قاچاق را تغذیه می‌کند، شکاف قیمتی میان ساحل عاج و سایر بازارهای آفریقایی است. ما باید این مسئله را حل کنیم.»
بخش عمده‌ای از قاچاق از مسیرهای شناخته‌شده‌ای انجام می‌شود؛ دانه‌ها از مزارع شمالی عبور کرده، از مرز به بورکینافاسو وارد می‌شوند و از آنجا به گینه یا توگو می‌روند، جایی که در انبارها به‌عنوان محصول محلی «شسته» شده و صادر می‌شوند.
این دانه‌های قاچاق در نهایت به مراکز بزرگ فرآوری کاکائو در کشورهایی مانند بلژیک و هلند می‌رسند، جایی که به مایع، کره و پودر تبدیل شده و به تولیدکنندگان شکلات فروخته می‌شوند.
نیکو دیبنهم، تاجر سابق کاکائو و مشاور چند دولت غرب آفریقا، می‌گوید: «این یک مسیر آزمایش‌شده و تثبیت‌شده است»، و اضافه می‌کند این مسیرها در دوران جنگ‌های داخلی ساحل عاج برای تأمین مالی سلاح و شورشیان نیز استفاده می‌شدند. «حالا دوباره همه چیز را راه‌اندازی کرده‌اند.»
هر دو کشور ساحل عاج و غنا از سال ۲۰۲۳ قیمت خرید کاکائو را (که در اصل برای محافظت از کشاورزان در برابر قیمت‌های پایین بازار طراحی شده بود) بیش از دو برابر کرده‌اند تا شکاف میان نرخ بازار و قیمت دریافتی کشاورزان را کاهش دهند. اما کشاورزان و کارشناسان می‌گویند این افزایش‌ها هنوز کافی نیست.
برای مثال، در حالی که غنا اکنون به کشاورزان حدود ۴٬۸۰۰ دلار در هر تن پرداخت می‌کند، قاچاقچیان می‌توانند با فروش همان دانه‌ها در گینه یا لیبریا، جایی که قیمت‌ها تا ۹٬۰۰۰ دلار می‌رسد، تقریباً دو برابر سود کنند.
خود کشاورزان تنها بخش کوچکی از این سود را می‌بینند؛ بیشترین سود در مسیر زنجیره قاچاق تقسیم می‌شود.
زیر فشار فزاینده، دولت ساحل عاج تلاش کرده تا قاچاق را مهار کند. سال گذشته، مقامات قاچاق کاکائو را به‌عنوان یک «جرم اقتصادی» طبقه‌بندی کردند، به هیئت کاکائو اختیارات بیشتری برای تعقیب قضایی دادند و تمامی پرونده‌ها را به دادگاه ویژه مالی سپردند.
اما کسانی که در میدان یا در آسمان مسئول مقابله با قاچاق هستند، می‌گویند بزرگ‌ترین چالش فساد است.
پنج مقام ارشد از جمله رئیس پلیس، رئیس گمرک و فرماندار در شهر مرزی سیپیلو در غرب ساحل عاج، اوایل امسال به دلیل دریافت رشوه از قاچاقچیان تعلیق شدند.
وقتی خلبان فرانسوی از هلیکوپتر خود قاچاقچیان را شناسایی می‌کند، با بلندگو دستور توقف به کامیون‌ها می‌دهد تا توسط نیروهای ویژه ساحل عاج مورد بازرسی قرار گیرند.
اما او می‌گوید با موانع داخلی بی‌پایانی روبه‌رو هستند. پنج تن دانه کاکائو که توسط نیروها ضبط شده، ممکن است هنگام گزارش به مطبوعات تنها سه تن شود، چون «دو تن از آن کم شده» است.
