یادداشت تازه فارین پالیسی به بررسی پیام احتمالی دونالد ترامپ درباره ادامه خرید نفت ایران توسط چین پرداخته است. این یادداشت که نوشته آگاته دمارایس پژوهشگر ارشد سیاست‌گذاری در حوزه ژئواکونومیک در شورای روابط خارجی اروپاست تحلیل می‌کند که آیا این اظهارات نشان‌دهنده تغییر سیاست آمریکا در قبال تحریم‌های نفتی ایران است؟ و مهم‌تر از همه پیامدهای آن برای ایران، چین، روسیه و آمریکا را بررسی می‌کند.
ترامپ چند روز پیش اعلام کرد: «چین اکنون می‌تواند به خرید نفت از ایران ادامه دهد.» این اظهارات باعث گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال لغو یا کاهش تحریم‌های نفتی ایران شده است، به‌ویژه در زمینه‌ای که آمریکا به‌تازگی حملات هوایی به تأسیسات هسته‌ای ایران انجام داده بود. اگرچه چشم‌پوشی از صادرات نفت ایران سال‌هاست که به‌صورت غیررسمی انجام می‌شود (به‌ویژه توسط چین)، اما رسمی کردن این سیاست می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای اقتصاد جهانی، بازارهای نفت و روابط ژئوپلیتیکی داشته باشد.
اظهارات مبهم ترامپ
البته که این پست باعث سردرگمی بسیاری از تحلیلگران شد، چرا که مشخص نیست که آیا این اظهارات نشان‌دهنده تغییر رسمی سیاست «فشار حداکثری» آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران است یا صرفاً یک نظر شخصی. یک مقام ارشد کاخ سفید توضیح داد که منظور ترامپ این بوده که ایران تاکنون از بستن تنگه هرمز خودداری کرده، که برای چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران، حیاتی است. به این معنا که این امتیازی است که قرار است ایران را از بستن تنگه هرمز منصرف کند. این مقام تأکید کرد که سیاست تحریم‌ها تغییر نکرده و آمریکا همچنان از کشورها می‌خواهد نفت آمریکا را به جای نفت ایران خریداری کنند.
صادرات نفت ایران و نقش چین
چین بیش از 90 درصد از صادرات نفت ایران را خریداری می‌کند، که حدود 1.7 میلیون بشکه در روز است. این نفت اغلب از طریق معاملات مبتنی بر یوآن و برای دور زدن تحریم‌های غربی خریداری می‌شود. ایران در سال 2023 حدود 53 میلیارد دلار از صادرات نفت درآمد کسب کرد، که بخش قابل‌توجهی از اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد (حدود 6 درصد از اقتصاد و نیمی از بودجه دولت). چین، که بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان است، این نفت را با تخفیف (حدود 10 درصد کمتر از قیمت جهانی، یعنی حدود 60 دلار به ازای هر بشکه در مقابل 66 دلار پیش‌بینی‌شده برای 2025) خریداری می‌کند. این تخفیف سالانه حدود 3 تا 4 میلیارد دلار درآمد اضافی برای ایران ایجاد می‌کند.
پیامدهای اقتصادی برای ایران
در صورت لغو تحریم‌های نفتی، ایران می‌تواند نفت خود را به مشتریان جهانی بیشتری بفروشد و وابستگی به چین را کاهش دهد. با این حال، به دلیل دهه‌ها کمبود سرمایه‌گذاری و عدم دسترسی به فناوری غربی، صنعت نفت ایران برای افزایش تولید به سرمایه‌گذاری خارجی و دانش فنی نیاز دارد، که بدون لغو رسمی تحریم‌ها بعید است محقق شود. حتی با درآمد اضافی، این افزایش تنها یک «کمک موقت» برای اقتصاد ایران خواهد بود، زیرا زیرساخت‌های فرسوده نفتی ایران نمی‌توانند بدون سرمایه‌گذاری کلان تولید را به‌طور پایدار افزایش دهند.
این کار چه تاثیری بر روسیه و آمریکا دارد؟
چین، که حدود 13.6 درصد از نفت وارداتی خود را از ایران تأمین می‌کند، از ثبات در خاورمیانه سود می‌برد. هرگونه اختلال در صادرات نفت ایران، مانند بسته شدن تنگه هرمز، می‌تواند برای چین پرهزینه باشد، اگرچه این کشور می‌تواند نفت را از منابع دیگر مانند روسیه، ونزوئلا یا کشورهای غرب آفریقا تأمین کند، اما با هزینه بالاتر. از سوی دیگر روسیه و ایران در بازار نفت با یکدیگر رقابت دارند، زیرا هر دو به شدت به درآمدهای نفتی از چین وابسته‌اند. لغو تحریم‌های نفتی ایران می‌تواند به روسیه فرصت دهد تا سهم خود را در بازار چین افزایش دهد، اما همکاری استراتژیک اخیر بین ایران و روسیه (مانند معاهده همکاری اقتصادی و امنیتی) نشان می‌دهد که روسیه ممکن است از ثبات ایران نیز سود ببرد. در مقابل کاهش تحریم‌ها می‌تواند به کاهش قیمت جهانی نفت منجر شود، که برای مصرف‌کنندگان آمریکایی مفید است، اما به تولیدکنندگان داخلی نفت آمریکا آسیب می‌رساند. همچنین، این اقدام می‌تواند روابط آمریکا با متحدان منطقه‌ای مانند عربستان سعودی را که بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان است، پیچیده کند.
