متن مصاحبه محمد یگانه، رئیس وقت بانک مرکزی ایران، تصویری روشن از دلایل خاموشی‌های برق در تهران طی سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ (۱۹۷۵ تا ۱۹۷۷ میلادی) ارائه می‌دهد.
یگانه توضیح می‌دهد که افزایش سریع درآمدهای نفتی در اوایل دهه ۱۳۵۰ منجر به رشد اقتصادی و افزایش تقاضا برای مصرف برق شد. با بالا رفتن سطح درآمد مردم، خانوارها به خرید وسایلی مانند کولر و دیگر لوازم برقی پرمصرف روی آوردند که تقاضای برق را به شدت افزایش داد.
در مقابل، زیرساخت‌های تولید برق، به دلیل زمان‌بر بودن احداث نیروگاه‌ها (چهار تا پنج سال)، نتوانستند همگام با این افزایش تقاضا توسعه یابند. این ناهماهنگی بین عرضه و تقاضای برق، دلیل اصلی خاموشی‌ها بود.
یگانه به ضعف سازمان برنامه و بودجه در هماهنگی بین طرح‌های عمرانی و زیرساختی اشاره می‌کند. این سازمان، با وجود افزایش بودجه عمرانی به دلیل درآمدهای نفتی، نتوانست پروژه‌های زیرساختی مانند تولید برق، آب، بنادر، راه‌آهن و جاده‌ها را به‌صورت متوازن پیش ببرد.
تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده در برنامه‌ریزی عمرانی، بدون توجه کافی به تنگناهای زیرساختی، مشکلات را تشدید کرد.
در جلسه‌ای در رامسر (۱۳۵۳)، برنامه‌های عمرانی جدید با هدف استفاده از درآمدهای نفتی تصویب شد. یگانه هشدار داده بود که افزایش هزینه‌ها بدون توجه به زیرساخت‌ها می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. با این حال، این هشدارها به‌طور کامل مورد توجه قرار نگرفت.
حتی زمانی که شاه به اهمیت زیرساخت‌ها اشاره کرد و دستور توسعه آنها را داد، ضعف اجرایی سازمان برنامه مانع از تحقق این هدف شد.
متن تاریخ شفاهی:
درباره قطعی برق و خاموشی‌ها در تابستان‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶
س- آقای یگانه علت خاموشی برق تهران در تابستان ۱۳۵۴ شمسی یا ۱۹۷۵ میلادی چه بود؟
ج- البته در آن موقع …
س- بعد از آن هم در تابستان بعدی‌اش هم ادامه پیدا کرد.
ج- این بیشتر در ۱۳۵۶ خیلی هم بیشتر شد. این مربوط به این مسئله می‌شد که ما وقتی‌که شروع کردیم این هزینه‌ها را انجام دادن در کشور وقتی که دولت این خرج‌ها را کرد و اقتصاد به سرعت جدیدی شروع کرد توسعه پیدا کردن، تقاضا در کشور رفت بالا. در عین حالی‌که تقاضا بلافاصله با پرداخت‌ها به‌صورت مزد به صورت حقوق یا به انواع مختلف دیگر بالا می‌رفت، ولی زیربناهای اقتصادی کشور به آن سرعت نمی‌توانست جلو برود. برای اینکه ایجاد یک کارخانه برق ممکن بود چهار پنج سال طول بکشد. بنابراین اگر یک کارگری می‌رفت یک کولر می‌گرفت می‌گذاشت آنجا که برق زیادی مصرف می‌کند یا وسایل دیگر برقی برای خانه خودش یا چیزهایی که زود برق مصرف می‌کردند اینها زندگی‌شان بهتر شده بود و می‌خواستند از برق بیشتر استفاده کنند برای مصارف مختلف، این تقاضاها به‌سرعت بالا رفت ولی در عین حال تولید برق نمی‌توانست به این سرعت بالا برود. این مهمترین دلیلش بود که عدم تعادل بین تولید و مصرف برق به‌وجود آمد و آن هم به وسیله بالا رفتن درآمد مردم و مصرف بیشتر برق به‌خصوص برق مصرفی برای مصرف خانوار و غیره.
این را بایستی به حضورتان در اینجا اشاره بکنم که حتی در موقعی که در ۱۳۵۳ وقتی‌که ما رفتیم به شمال در رامسر در حضور شاهنشاه سه روز نشستیم برای تجدید برنامه عمرانی کشور چون درآمدها بیشتر شده بود، سازمان برنامه با پیشنهادات جدیدی برای بالاترین هزینه عمرانی و منظور کردن طرح‌های جدید آمده بود. در آنجا این طرح‌هایی که با پیشنهادات سازمان برنامه برای افزایش هزینه مورد قبول همه‌شان قرار گرفت و بعضی از تنگناهایی که، ممکن بود در اقتصاد به‌وجود بیاید به آنها هم اشاره شده بود. ولی به‌طور کلی توجهی نمی‌شد و یا بعضی از تنگناها به آن اصلاً اشاره‌ای نشده بود.
این بود که من از آقای علم وزیر دربار و اجازه گرفتم و روز آخر بود که در رامسر به حضور شاهنشاه شرفیاب شدم. آن موقع هم من رئیس بانک مرکزی بودم و چون نمی‌شد مطلب را در حضور جمع در آنجا بیان کرد و تأثیری هم نمی‌کرد، فرصت بحث هم نمی‌شد بهتر این بود که مثل روال معمول در پشت پرده این مسائل را به‌عرض رساند و توجه‌شان را جلب کرد که این کار راهی که می‌رویم راهی است که ممکن است برای ما گرفتاری ایجاد بکند. بنابراین من باز به‌عنوان مسئولیتی که حس می‌کردم به حضورشان عرض کردم بالا بردن سطح هزینه به این مقدار گرفتاری‌هایی برای کشور ایجاد خواهد کرد در مراحل او تنگناهای زیربنایی خواهد بود بنابراین توجه‌شان را به این مسئله جلب کردم و ایشان هم که از آن جلسه‌ای که بنده در حضورشان بودم آمدند بیرون و به جلسه عمومی، این را مطرح کردند در آنجا و دستورات اکیدی هم دادند که بایستی به این زیربناها توجه کرد و اینها را توسعه داد و به موازات آن هزینه‌های دیگر انجام بشود.
ولی عملاً سازمان برنامه یک دستگاه بسیار ضعیفی بود که نمی‌توانست همچین تلفیقی در برنامه‌ریزی بکند و طرح‌ها را به موازات هم جلو ببرد و در نتیجه گرفتاری‌هایی به‌وجود آمد که به آن اشاره فرمودید در مورد برق بود، در مورد خانه بود، در مورد آب بود. در موارد دیگر در بنادرمان بود، راه‌آهن‌مان، جاده‌های‌مان، همه‌شان ما تنگناهای خیلی خیلی شدیدی داشتیم که اینها به‌وجود آمده بود.
بخشی از مصاحبه محمد یگانه (۱۳۰۲-۱۳۷۴) با پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد، نوار یازدهم
