در دوره قاجار و محله سنگلج تهران پسری زاده شد که قرار بود یکی از چهره‌های شاخص تاریخ معاصر ایران شود. احمد آقاخان، که بعدها به احمد امیراحمدی شهرت یافت، در سال ۱۲۶۷ خورشیدی (یا به روایتی ۱۲۶۳ در اصفهان) چشم به جهان گشود. پدرش، سرتیپ تقی آقا (یا نقی آقا به روایت برخی منابع)، افسر قزاقخانه بود. آن تشکیلات نظامی که روس‌ها آن را اداره می‌کردند و نمادی از نفوذ خارجی در ایران آن دوران به شمار می‌رفت. خانواده امیراحمدی ریشه در طبقه نظامیان داشت؛ پدرش از افسران برجسته قزاق بود و این محیط، احمد کوچک را از همان ابتدا با دنیای نظامیان آشنا کرد.
کودکی و آموزش در قزاقخانه
در شش سالگی، پا به مدرسه “افتتاحیه” گذاشت که در همان محله سنگلج واقع بود و یکی از نخستین مدارس نوین تهران به شمار می‌رفت. سپس به مدرسه “تربیت” رفت، اما سرنوشت او نه در کلاس‌های معمولی و آموزش‌های آکادمیک، که در مدرسه قزاقخانه رقم خورد. این مدرسه، جایی بود که پسران افسران قزاق، با نظم آهنین روسی تربیت می‌شدند. تصور کنید کودکی شش‌ساله که صبح‌ها با صدای شیپور بیدار می‌شود و درس‌هایش نه فقط خواندن و نوشتن، که سوارکاری، تیراندازی و آموزش‌های نظامی سختگیرانه است. این آموزش‌ها، پایه‌ای برای شخصیت نظامی‌گرای او شد و او را برای زندگی پرتلاطم در ارتش آماده کرد. منابع تاریخی مانند خاطرات خود امیراحمدی و اسناد موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، این دوره را به عنوان نقطه آغاز شکل‌گیری یک فرمانده جسور توصیف می‌کنند.
احمد نوجوان، در چهارده سالگی، با درجه گروهبان دومی به فوج گارد سوار قزاق پیوست و به سرعت به مقام وکیل‌باشی (قائم‌مقام) فوج رسید. آن سال‌ها، ایران پر از آشوب بود: زد و خوردهای داخلی، شورش‌های محلی، و فرماندهانی که به دنبال مردانی جسور بودند تا نظم را برقرار کنند. امیراحمدی جوان، با رشادت – یا به قول برخی مورخان، با تهور و قساوت – در این درگیری‌ها شرکت کرد. او در محاصره مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۷ خورشیدی (که بخشی از حوادث پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه بود) حضور داشت و همچنین در نبردهای دولت مرکزی با شیخ محمود ورامینی و نایب حسین کاشی شرکت کرد. این تجربیات، او را نه تنها زنده نگه داشت، که ارتقا داد: از گروهبانی به سرهنگی. فرماندهان روسی و ایرانی، شجاعتش را ستودند، اما شاید آن قساوت بود که او را متمایز می‌کرد – ویژگی‌ای که بعدها در سرکوب‌هایش برجسته شد. در جریان جنگ جهانی اول، مأموریت مراقبت از کنسول‌های روس و انگلیس در کرمانشاه به او سپرده شد و برای خدماتش، نشان درجه چهارم圣 آنا از دولت روسیه دریافت کرد. این دوره، نشان‌دهنده نفوذ روس‌ها در ارتش قزاق و نقش امیراحمدی در حفظ منافع خارجی بود، که بعدها در تحولات داخلی ایران تأثیرگذار شد.
کودتا و سرکوب شورش‌ها
کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، نقطه عطفی در زندگی‌اش بود. رضاخان، آن سردار سپه جاه‌طلب، با حمایت انگلیسی‌ها و همکاری افسرانی مانند امیراحمدی، قدرت را به دست گرفت. احمد آقاخان، که حالا میرپنج (معادل سرهنگ تمام) شده بود، یکی از عوامل اصلی کودتا بود و در بریگاد قزاق رضاخان عضویت داشت. پس از موفقیت کودتا، اولین مأموریت پساکودتایی‌اش را دریافت: سرکوب شورش اسماعیل خان امیرمؤید سوادکوهی در مازندران. او با خشونتی مثال‌زدنی پیش رفت، شورشیان را پراکنده کرد و امیرمؤید و فرزندانش را متواری ساخت. این پیروزی، او را به چشم رضاخان آورد – مردی که می‌توانست “نظم” را با مشت آهنین برقرار کند. اسناد تاریخی، مانند گزارش‌های موسسه پژوهش‌های سیاسی، این عملیات را به عنوان یکی از نخستین گام‌های رضاخان برای تثبیت قدرت توصیف می‌کنند، جایی که امیراحمدی نقش کلیدی ایفا کرد.
در سال ۱۳۰۱، وقتی مقدمات تشکیل پنج لشکر ارتش نوین ایران فراهم شد، امیراحمدی به درجه امیرلشکری (سرلشکر) رسید و فرمانده لشکر غرب – با مرکزیت همدان – شد. مأموریتش؟ اعاده امنیت در مناطق پرآشوب غرب کشور. او به لرستان رفت، جایی که الوارها (ایل‌های لر) سال‌ها در برابر حکومت مرکزی ایستاده بودند و شورش‌های مداوم، ثبات کشور را تهدید می‌کرد. امیراحمدی، که بعدها به “قصاب لرستان” شهرت یافت، از هیچ اقدام حادی دریغ نکرد: روستاها را سوزاند، رهبران ایل‌ها را اعدام کرد، و امنیت را با خون برقرار کرد. عملیات او در سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۳، شامل محاصره و سرکوب ایل‌های بختیاری و لر بود، که منجر به کشتارهای گسترده شد. پاداشش؟ عالی‌ترین نشان نظامی آن زمان، نشان ذوالفقار، که تنها به قهرمانان بزرگ اعطا می‌شد. اما این پیروزی‌ها، هزینه انسانی سنگینی داشت – داستان‌هایی از کشتارهای جمعی که تا امروز در فولکلور لرستان زنده است و در منابع مانند کتاب‌های تاریخ معاصر ایران، به عنوان نمادی از خشونت پهلوی اول ثبت شده. مورخان، این دوره را بخشی از سیاست‌های رضاشاه برای یکپارچه‌سازی ایران می‌دانند، جایی که امیراحمدی ابزار اصلی اجرای آن بود.
اوج قدرت و سقوط نسبی
کمی قبل از تاجگذاری رضاخان در شهریور ۱۳۰۴، امیراحمدی به ریاست کل امنیه مملکتی (ژاندارمری) منصوب شد. چهار سال در این سمت ماند و مأموریت‌های جنگی متعددی انجام داد، از جمله در آذربایجان، جایی که فرمانده لشکر آنجا هم بود. او در جشن تاجگذاری رضاشاه، حامل گرز سلطنتی بود – نمادی از وفاداری‌اش به شاه جدید و جایگاه ویژه‌اش در دربار. اما اوج افتخار در سال ۱۳۰۸ رسید: رضاشاه، که ارتش را مدرن می‌کرد و درجه‌های جدید نظامی را معرفی کرده بود، او را به درجه سپهبدی – نخستین در ایران – رساند. تصور کنید: مردی که از قزاقخانه روسی شروع کرده، حالا بالاترین درجه نظامی ایران را دارد. این درجه، نه تنها پاداش، که ابزاری برای کنترل بیشتر بود و نشان‌دهنده اعتماد رضاشاه به او در سرکوب مخالفان بود.
با این حال، رابطه با رضاشاه همیشه گل و بلبل نبود. امیراحمدی در مأموریت‌های لرستان، خزانه‌های هنگفتی از غنایم به دست آورد، اما برخلاف انتظار رضاشاه، همه را برای خودش نگه داشت. این حرص به مال، رضاشاه را خشمگین کرد و امیراحمدی را از مشاغل کلیدی دور کرد – حتی به شغل کم‌اهمیتی مانند ریاست اداره اصلاح نژاد اسب تنزل داد، که از سال ۱۳۱۲ تا ۱۳۲۰ ادامه یافت. این دوره، نشان‌دهنده نوسانات در روابط درباری بود، جایی که رضاشاه افسران را برای جلوگیری از قدرت‌گیری بیش از حد، جابه‌جا می‌کرد. اما وفاداری امیراحمدی حفظ شد و او هرگز علیه شاه اقدامی نکرد.
در شهریور ۱۳۲۰، وقتی نیروهای انگلیس و شوروی ایران را اشغال کردند، رضاشاه قبل از تبعید، او را فرماندار نظامی تهران کرد تا هرج و مرج را کنترل کند. امیراحمدی با اقتدار وارد عمل شد: خیابان‌ها را آرام کرد، آشوب‌ها را سرکوب کرد، و پایتخت را از فروپاشی نجات داد. او حتی پیشنهاد کودتا علیه سلسله پهلوی از سوی برخی افسران را رد کرد و وفاداری‌اش را به محمدرضاشاه جوان اثبات کرد. پس از رضاشاه، دوران محمدرضاشاه آغاز شد و امیراحمدی همچنان در صحنه ماند. در آذر ۱۳۲۰، در ترمیم کابینه محمدعلی فروغی، وزیر کشور شد. سپس در کابینه قوام‌السلطنه (مرداد ۱۳۲۱)، وزیر جنگ – و در ماجرای تظاهرات خونین ۱۷ آذر همان سال، دوباره فرماندار نظامی تهران شد و ظرف چند ساعت، اعتراضات مخالفان را با خشونت خاموش کرد. این رویداد، که به کشتار میدان بهارستان معروف است، نشان‌دهنده ادامه نقش او در حفظ نظم بود. او هشت بار وزیر جنگ شد (از جمله در کابینه‌های سهیلی، قوام، هژیر و ساعد مراغه‌ای)، دو بار وزیر کشور (در کابینه‌های حکیمی و هژیر)، پنج بار فرماندار نظامی تهران، دو بار فرمانده کل ژاندارمری، و سال‌ها فرمانده لشکرهای لرستان و آذربایجان. در بهمن ۱۳۲۴، با پافشاری شاه، دوباره به کابینه قوام پیوست، اما ناسازگاری با سیاست‌های قوام در مورد آذربایجان و کردستان، او را بیرون راند. در دی ۱۳۲۶، وزیر کشور حکیمی شد، و در خرداد و آبان ۱۳۲۷، وزیر جنگ هژیر و ساعد. این سمت‌ها، او را به یکی از پرکارترین چهره‌های سیاسی-نظامی دهه ۱۳۲۰ تبدیل کرد و نقشش در تثبیت حکومت محمدرضاشاه برجسته بود.
در سال ۱۳۲۸، پس از بازنشستگی از ارتش، با تأسیس مجلس سنا، شاه او را سناتور انتصابی تهران کرد – مقامی تشریفاتی که ۱۶ سال نگه داشت و تا مرگش ادامه یافت. زندگی‌اش پر از قدرت بود، اما ثروتش افسانه‌ای: معروف به “سپهبد یکصد کنتور”، به خاطر مستغلات عظیمش در تهران، از جمله باغی وسیع در شمیران که حالا به باغ موزه هنر ایرانی تبدیل شده است. خانه اصلی‌اش در میدان حسن‌آباد نیز امروزه در تملک کمیته امداد امام خمینی است. او مردی جسور، بی‌رحم، قلدر و وظیفه‌شناس بود – با زیردستانش خشن رفتار می‌کرد، شخصاً تنبیه‌شان می‌نمود، و حرص به جمع‌آوری مال داشت. اما وفاداری‌اش به پهلوی، بی‌چون و چرا بود و هرگز علیه نظام اقدامی نکرد. ویژگی‌های شخصیتی او، در خاطرات معاصران مانند کتاب “خاطرات نخستین سپهبد ایران” ثبت شده، که نشان‌دهنده ترکیبی از شجاعت نظامی و خشونت اداری است.
در نهایت، در پنجم آذر ۱۳۴۴، در ۷۷ سالگی، بر اثر سرطان خون (یا به روایتی سرطان معده) در تهران درگذشت. آرامگاه اولیه‌اش در امامزاده عبدالله شهرری بود و سپس به مسجد الهادی منتقل شد. میراثش؟ مردی که ارتش نوین ایران را با خون ساخت، اما با خشونتش، زخم‌هایی عمیق بر جای گذاشت. نوه‌اش، دکتر هوشنگ امیراحمدی، بعدها به عنوان دلال روابط ایران و آمریکا شهرت یافت – پیوندی از گذشته نظامی به دیپلماسی مدرن. داستان امیراحمدی، روایتی از قدرت، خشونت و وفاداری است؛ مردی که از قزاقخانه به قله رسید، اما سایه‌اش هنوز بر تاریخ ایران سنگینی می‌کند. بررسی زندگی او، نه تنها تاریخ نظامی ایران را روشن می‌کند، که نشان‌دهنده پیچیدگی‌های انتقال از قاجار به پهلوی است – دورانی که ایران مدرن با هزینه‌های انسانی سنگین ساخته شد.
