یکی از تکان‌دهنده‌ترین تصاویر هولوکاست، عکسی است که در آن یک سرباز نازی عینکی، اسلحه‌ای را به سمت سر مردی که با کت و شلوار زانو زده و تسلیم شده، نشانه رفته است. این مرد در کنار گودالی پر از اجساد قرار دارد و نیروهای آلمانی صحنه را احاطه کرده‌اند. این عکس که در اوکراین امروزی گرفته شده، برای دهه‌ها به اشتباه با عنوان «آخرین یهودی در وینیتسا» شناخته می‌شد و در هاله‌ای از ابهام قرار داشت.
حالا مورخ آلمانی‌الاصل مقیم آمریکا، یورگن ماتائوس، سال‌ها قطعات پازل را با دقت کنار هم چیده و با کمک هوش مصنوعی، اطمینان دارد که قاتل را شناسایی کرده است. بر اساس یافته‌هایش که اکنون در ژورنال مطالعات تاریخی منتشر شده، این کشتار توسط اساس در ۲۸ ژوئیه ۱۹۴۱، احتمالاً در اوایل بعدازظهر، در قلعه بردیشیو انجام شده است.
شهر بردیشیو برای قرن‌ها مرکز پررونقی از زندگی یهودیان بود. این شهر ۱۵۰ کیلومتری جنوب‌غربی کی‌یف و حدود ۹۰ کیلومتری شمال وینیتسای کنونی (که به اشتباه محل کشتار دانسته می‌شد) قرار دارد.
زمینه تاریخی: عملیات واحدهای سیار مرگ
واحد انزاتس‌گروپه ، یکی از چندین واحد سیار مستقر در اتحاد جماهیر شوروی تازه اشغال‌شده، روزهای پیش از بازدید آدولف هیتلر، مشغول پاکسازی منطقه از «یهودیان و پارتیزان‌ها» بود. در میان آنها، یاکوبوس اونن، معلم فرانسوی، انگلیسی و ورزش متولد ۱۹۰۶ در روستای تیکلوارف آلمان، نزدیک مرز هلند، حضور داشت.
ماتائوس فرآیند تحقیق را «فرآیندی تدریجی» توصیف می‌کند که شامل کاوش در آرشیوهای خاک‌آلود، شانس‌های خوش، ورودی از همکاران و مشارکت پیشگامانه داوطلبان گروه روزنامه‌نگاری منبع‌باز بلینگ‌کت بود. او می‌گوید: «تطابق، بر اساس آنچه از کارشناسان فنی شنیده‌ام، از نظر درصدی که الگوریتم ارائه می‌دهد، به طور غیرعادی بالا است.»
تحقیقات مقدماتی منتشرشده در سال گذشته به ماتائوس اجازه داد تا تاریخ، مکان و واحد درگیر در تیراندازی دسته‌جمعی را آشکار کند و پوشش رسانه‌ای در آلمان ایجاد کند.
نقش هوش مصنوعی: ابزاری نوین در تحقیقات تاریخی
یک خواننده پیشقدم شد و گفت بر اساس مکاتبات خانوادگی از آن دوران، باور دارد که مرد مسلح ممکن است عموی همسرش، یاکوبوس اونن، باشد. بستگان نامه‌های اونن از جبهه شرقی را در دهه ۱۹۹۰ نابود کرده بودند، اما هنوز عکس‌هایی از او داشتند که داوطلبان بلینگ‌کت توانستند برای تحلیل تصویر هوش مصنوعی استفاده کنند.
ماتائوس توضیح می‌دهد: «کارشناسان هوش مصنوعی به من می‌گویند که چون این یک عکس تاریخی است، رسیدن به ۹۸ یا ۹۹.۹ درصد تطابق دشوارتر است»، همان‌طور که در کارهای پزشکی قانونی معاصر رخ می‌دهد. اما شباهت قوی آن، همراه با کوهی از شواهد به او اعتبار داد تا منتشر کند.
او درباره پتانسیل استفاده از هوش مصنوعی در حوزه‌اش می‌گوید: «ابزارهای دیجیتال در علوم انسانی به طور گسترده‌ای افزایش یافته، اما معمولاً برای پردازش داده‌های انبوه است، نه تحلیل کیفی.»
زندگی و انگیزه‌های قاتل: از معلم تا قاتل
اونن، که پیش از به قدرت رسیدن هیتلر در ۱۹۳۳ به حزب نازی پیوسته بود، از خانواده‌ای تحصیل‌کرده می‌آمد و در جوانی از «سفر و مطالعه زبان‌ها» لذت می‌برد. ماتائوس می‌گوید: «سپس اعزام او به شرق می‌رسد و حالا اینکه او اینجا ایستاده است یکی از دشوارترین سؤالات برای پاسخ است. دلیل اینکه او آنجا ژست گرفته، راهی که خود را به تصویر می‌کشد فکر می‌کنم برای تحت تأثیر قرار دادن است.»
اونن هرگز به رتبه نظامی بالاتری ارتقا نیافت و در اوت ۱۹۴۳ در نبرد کشته شد. ماتائوس می‌گوید: «شرکت در چنین کشتاری بدیهی تلقی می‌شد و هیچ امتیازی در این واحدهای قتل به شما نمی‌داد.»
