گزارشهای ساواک درباره بهرام بیضایی چه میگوید؟
بهرام بیضایی کارگردان و نمایشنامهنویس، در ۵ دی سال ۱۳۱۷ در تهران به دنیا آمد و ۵ دی سال ۱۴۰۴ نیز درگذشت. در ادامه، با تکیه بر برخی اسناد موجود از ساواک درباره او، بخشهایی از این زندگی این هنرمند در رژیم پهلوی مرور میشود.
به گزارش دیروزبان، نام بهرام بیضایی بارها و بارها در اسناد موجود سازمان ساواک هم دیده شده است.
سند نخست: مراقبت از سفر مطالعاتی (۱۳۴۹)
این سند مربوط به مأموریت رسمی وزارت فرهنگ و هنر برای اعزام گروهی از هنرمندان به استانها جهت بررسی امور فرهنگی است که نام بهرام بیضایی در میان آنان دیده میشود. در عین حال، در متن سند تصریح شده که بیضایی به دلیل «سوابق فعالیتی مضره» باید تحت مراقبت قرار گیرد. سند نشان میدهد که مشارکت او در برنامههای رسمی دولت مانع از اعمال نظارت امنیتی نبوده است.
وزارت فرهنگ و هنر اعلام نموده تعدادی از کارمندان این وزارتخانه با اسامی: ۱- غلامحسین ساعدی ۲- بهرام بیضایی ۳- علی نصیریان ۴- اکبر رادی را مأموریت دارند جهت بررسی در امور فرهنگی شهرهای بزرگ و کوچک و روستاها به آن استان مسافرت نماید.
چون ردیف ۱ و ۲ دارای سوابق فعالیتی مضره میباشد خواهشمند است دستور فرمایید اعمال و رفتار نامبردگان در موقع مسافرت به آن استان تحت مراقبت قرار گفته و نتیجه را به موقع اعلام دارند.
سند دوم: سوابق فعالیت در جامعه سوسیالیستها (۱۳۴۶)
این گزارش امنیتی به سوابق فعالیت بهرام بیضایی در ارتباط با جامعه سوسیالیستها میپردازد و روابط فکری و اجتماعی او را فهرست میکند. تمرکز سند بر جلسات، ارتباطات شخصی و فعالیت مطبوعاتی بیضایی است، نه محتوای آثار هنری او. در پایان، به کارگردانی نمایشهایی از سوی او در تالار رسمی اشاره میشود. سند بیانگر رصد مستمر فعالیتهای فرهنگی در کنار پیوندهای فکری و سیاسی است.
موضوع – سوابق فعالیت بهرام بیضایی در جامعه سوسیالیستها.
بهرام بیضایی وابسته به جامعه سوسیالیستها بوده و در روزنامه نبر زندگی در مورد تاترو سینما مقاله مینوشت و در جلسه کادرهای جامعه مذکور روزهای سه شنبه با شرکت عباس عاقلی زاده و رضا شایان، منوچهر صفا، حسین سرشار، منوچهر رسا، خانم فخرایی و جند تن دیگر تشکیل میشد شرکت مینمود بهرام بیضایی با دانش آموزان جامعه سوسیالیستها مانند فریدون نوروزپور و دژدار که دو تن اخیرالذکر به اتفاق رضا قزاقیان و مهدی نجفی روزنامه دانش آموزان را منتشر مینمودند در تماس بود ضمنا با صدقی و هوشنگ سیح پور و شاهرخ حقیقی و کاتوزیان و فاطمی (پسر پروفسور فاطمی) دوستی نزدیک داشته است.
ملاحظات – بهرام بیضایی د حال حاضر پردهای به نام میراث و ضیافت را در تالار ۲۵ شهریور کارگردانی مینماید.
سند سوم: اعلامیه اعتراضی هنرمندان
این سند یک اعلامیه اعتراضی جمعی در واکنش به بازداشت محسن یلفانی و سعید سلطانپور است که نام بهرام بیضایی در میان امضاکنندگان آن قرار دارد. متن اعلامیه توقیف نمایشی دارای مجوز رسمی را رفتاری متناقض و تهدیدی برای فرهنگ معاصر میداند. بیضایی در این سند بهعنوان یکی از اعضای جامعه هنری معترض حضور دارد. سند نشاندهنده مشارکت او در اعتراضهای علنی صنفی–فرهنگی است.
متن سند:
محرمانه
اعلامیه هنرمندان تئاتر و نویسندگان ایران
مدتی است که محسن یلفانی و سعید سلطانپور (کارگردان، هنرپیشیه و شاعر) به علت اجرای نمایشنامه آموزگاران که مقامات رسمی کشور اجرای آن را مجاز شمرده بودند در بازداشت به سر میبرند.
با توجه به این که این نمایشنامه یکبار با نام «در کنار زندگی» و بعدا در تاریخ ۴۹/۹/۲۱ طی شماره ۱۲۱۵ به علت تغییر نام به «آموزگاران» به تصویب رسیده است، توقیف ناگهانی نمایش در شب یازدهم اجرا و بازداشت نویسنده و کارگردان آن، رفتاری متناقض و موهن است. لازم به ذکر میباش که ادامه چنین رفتاری نشانه تهدید فرهنگ و هنر و فعال و زنده معاصر ماست.
ما هنرپیشگان، کارگردانان، شاعران و نویسندگان نسبت به بازداشت همکاران هنرمند خود معترضیم و آزادی آنان را قویا خواستاریم.
محمود آزاد تهرانی. نادر ابراهیمی. نعمت اسدالهی. محمدرضا اصلانی. اصلان اصلانیان. محمود اعتماد زاده. مهوش افشارپناه. احمد اللهیای. ایرج امامی. سعید امیر سلیمانی. رضا بابک. رضا ابرهیمی. مرضیه برومند. بهرام بیضایی. باقر پرهام. خسروپیمان. سوسن تسلیمی. هوشنگ توزیع. فریدون تنکابنی. علی اصغر حاج سید جوادی. حسن حسام. منوچهر حسین پور، پرویز خضرائی. اسماعیل خلیج. اسمائیل خوئی. سیمین دانشور. عباس درودیان. محمود دولت آبادی. اکبر رادی. ناصر رحمانی نژاد. حسین رسائل. علیرضا رضایی. ابراهیم رهبر. نسرین رهبری. مهشید روحانی. محمدرضا زمانی. اکبر زنجانپور. غلامرضا ژیان توانا. غلامحسین ساعدی. کورس سلشحور. حمید سمندریان. بهرام شاه محمدلو. خسرو شایسته. مصطفی شماعیان. ولی شیراندامی. محمدرضا صادقی. حسن عسکری. محمد باقر غفاری. مهدی فتحی. بهزاد فراهانی. داریوش فرهنگ. محمد قاضی. باقر کیرم پور. سیاوش کسرائی. جعفر کوش آبادی. فریدون گیلانی. فرهاد مجدآبادی. حسین محجوب. خلیل موحد. ناصر مؤذن. محمدعلی مهمید. نعمت میرزازاده. مسعود میلاوی. عطاءالله نوریان. اسماعیل نوری علاء. نیاز یعقوب شاهی.
رونوشت مقام نخست وزیر – مجلس سنا- مقام وزارت فرهنگ و هنر- مقام وزارت اطلاعات- دانشکده هنرهای زیبا- اداره برنامههای تئاتر- تلویزیون ملی ایران- روزنامه کیهان- روزنامه اطلاعات- روزنامه آیندگان- روزنامه پیغام امروز- کجله نگین- مجله فردوسی.